नेपालको पछिल्लो राजनिति बिमर्शमा बिआरआई बेल्ट एण्ड रोड ईनिसिएटिभ सम्झौताको बारेमा कांग्रेस एमालेको बिच नै फरक दृष्टिकोण देखियो । कांग्रेस बिआरआई पुर्ण अनुदानमा लिनुपर्छ भन्छ यहि अत्तो थापेर सकभर बिआरआईबाट पछि हटन चाहन्थियो । तर प्रधानमन्त्रीको चिन भ्रमणमा बिआरआईको फ्रेम वर्क सम्झौता हस्ताक्षर गरिएको छ । उक्तसम्झौता स्पष्ट नभएको थुप्रै जटील बिषयहरू छन । यसको कार्यान्वयनमा आंशका छ । राप्रपा नेपालको अध्यक्ष कमल थापाको टुईट यहा उल्लेख गर्नू सान्द्रार्भिक हुन्छ वहा भन्नूहून्छ…
विश्व बैंकको सहयोगमा निर्माण हुन लागेको अरुण तेश्रो परियोजना रोकेर अन्ततः भारतलाई सुम्पन वाध्य पार्ने एमाले,बुढीगण्डकी आयोजना चिनिया ठेकेदार गेजुवालाई दिएर धराशायी पार्ने माओवादी र बिआरआई रोकेर नेपालको बिकासमा अवरोध खडा गर्ने कंग्रेस देशका किटाणु हुन् । बाह्य शक्तिका पृष्ठपोषक हुन् तसर्थ बिकास आयोजना रोकेर देश लाई पछाडी धकल्ने कार्य बिगतमा हुदै आयको छ । आखिर बेल्ट एण्ड रोड ईनिसिएटिभ के हो बेल्ट एन्डरोड इनिसिएटिभ (बीआरआई) चीनको ऐतिहासिक महत्वाकांक्षी परियोजना हो, जसले विश्वका १५० भन्दा बढि देशलाई आपसी सहकार्य र पूर्वाधार विकासको माध्यमबाट जोड्ने उद्देश्य राखेको छ । नेपालले २०१७ मा यो परियोजनामा हस्ताक्षर गरे पनि हालसम्म स्पष्ट निर्णय लिन सकेको छैन । अहिलेको अवस्थामा नेपालले बिना कुनै शर्त बीआरआईसँग सम्झौता गर्नु अत्यन्त जरुरी छ ।
नेपालजस्तो विकासोन्मुख राष्ट्रका लागि बीआरआईले अनेक सम्भावना र अवसरको ढोका खोल्छ । भौगोलिक रूपमा चीन र भारतबीचको सेतुको भूमिकामा रहेको नेपालले आर्थिक विकासको यात्रामा बीआरआईलाई उपयोग गर्नुपर्छ ।
क. पूर्वाधार विकासका लागि सुनौलो अवसर
नेपालको कमजोर पूर्वाधार विकासले आर्थिक समृद्धिमा ठूलो बाधा पुर्याएको छ । सडक, रेलवे, ऊर्जा, र यातायात जस्ता क्षेत्रमा नेपालले बीआरआईमार्फत आवश्यक स्रोतसाधन र प्रविधिको पहुँच पाउन सक्छ । चीनले उच्च गुणस्तरका पूर्वाधार निर्माणमा देखाएको सफलताले नेपाललाई आफ्नो पूर्वाधार क्षमता बढाउन ठूलो सहयोग गर्नेछ । बीआरआई अन्तर्गतको “ट्रान्स हिमालयन मल्टिडाइमेन्सनल कनेक्टिभिटी नेटवर्क” जस्तो परियोजनाले नेपाललाई अन्तर्राष्ट्रिय व्यापारको केन्द्र बनाउने सम्भावना छ । चीन र दक्षिण एसियाका देशबीच व्यापारिक सञ्जालको रूपमा नेपाललाई उभ्याउने यस्तो परियोजनाले नेपालको भू–राजनीतिक महत्व अझ बढी बढाउनेछ ।
ख. आर्थिक समृद्धि र रोजगारी सिर्जना
बीआरआईमा संलग्नता बढेसँगै नेपालले ठूला परियोजनाहरू सञ्चालन गर्ने अवसर पाउँछ । यस्तो परियोजनामा प्रत्यक्ष विदेशी लगानी, रोजगारी सिर्जना, र प्रविधि हस्तान्तरण सम्भव हुन्छ । उद्योग, पर्यटन, र सेवा क्षेत्रमा चीनको अनुभव र प्रविधिको उपयोग गर्न सकियो भने नेपालको आर्थिक वृद्धिदरमा उल्लेखनीय सुधार आउनेछ ।
उदाहरणका लागि, रेलमार्ग परियोजना सञ्चालन हुँदा न केवल नेपालका जनतालाई रोजगारी मिल्छ, तर ढुवानी लागत घट्ने भएकाले व्यापार वृद्धि हुनेछ । यस्तो अवस्थाले ग्रामीण क्षेत्रमा समेत समृद्धिको वातावरण सिर्जना गर्नेछ ।
ग. चीनको विश्वास र रणनीतिक साझेदारी
नेपालको भू–राजनीतिक अवस्थाले चीन र भारत दुवैलाई महत्वपूर्ण असर गर्छ । चीनले आफ्नो दक्षिण एशियाली रणनीतिक साझेदारका रूपमा नेपाललाई महत्व दिएको छ । बीआरआईमा बिना कुनै शर्त सहभागिता जनाउँदा चीनसँगको सम्बन्ध थप सुदृढ हुनेछ । यसले नेपाललाई अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा आफ्नो स्वतन्त्र पहिचान स्थापित गर्न सहयोग गर्नेछ । नेपालले कुनै पनि पक्षको दबाबमा नपरी चीनसँग समन्वय गरेमा, भूराजनीतिक प्रतिस्पर्धामा सन्तुलन कायम राख्न सकिन्छ ।
घ. ऋणजालको डरः मिथक कि यथार्थ ?
बीआरआईसँग जोडिएको प्रमुख आलोचना भनेकै ‘ऋणजाल कूटनीति’ हो। तर, नेपालजस्ता साना अर्थतन्त्रका लागि यो आरोप धेरैजसो मिथक मात्र हो। चीनले धेरै देशसँग ऋणका सर्तहरूमा लचिलोपन देखाएको छ । उदाहरणका लागि, श्रीलङ्काले आफ्नो ऋण व्यवस्थापनमा कठिनाइ भोग्दा पनि चीनले उसलाई ऋण माफी र पुनःनिर्धारणमा सहयोग गरेको थियो ।
नेपालले पनि आफ्ना परियोजनाहरूमा पारदर्शिता कायम गर्दै, ऋणको प्रभावकारी उपयोग गर्न सक्यो भने यो खतरा न्यून हुनेछ । ऋणको डरले विकासका सम्भावनाहरू अस्वीकार गर्नु भनेको अवसर गुमाउनु हो ।
ङ. आत्मनिर्भरताको दिशामा कदम
बीआरआईसँगको सहकार्यले नेपाललाई दीर्घकालीन आत्मनिर्भरता हासिल गर्न पनि सहयोग गर्नेछ । ऊर्जा, कृषि, र उद्योग क्षेत्रमा चीनको ज्ञान र प्रविधिको उपयोग गरेर नेपालले आफ्ना प्राकृतिक स्रोतहरू अधिकतम उपयोग गर्न सक्छ ।
नेपालले जलविद्युत् परियोजनामा लगानी आकर्षित गरेर ऊर्जा क्षेत्रलाई व्यावसायिक बनाउन सकिन्छ । यसले भारतको बजारमा विद्युत् बेच्ने मात्र होइन, आन्तरिक ऊर्जाको माग पनि परिपूर्ति गर्नेछ ।
च. समस्याहरू र समाधानका उपायहरू
नेपालले बीआरआईमा सहभागिता जनाउँदा केही चुनौतीहरू पनि सामना गर्नुपर्छ । परियोजनाको लागत, पर्यावरणीय असर, र सम्भावित भूराजनीतिक दबाब यस्ता चुनौती हुन् । तर, यी समस्याहरूलाई समाधान गर्न नेपालले पारदर्शी नीति अपनाउँदै, राष्ट्रिय हितलाई प्राथमिकतामा राखेर चीनसँग सहकार्य गर्न सक्छ ।
नेपालले चीनसँगको सहकार्यलाई स्पष्ट रणनीतिक ढाँचामा अघि बढाउनुपर्छ । उदाहरणका लागि, परियोजनाहरूमा स्थानीय सहभागिता, वातावरण संरक्षणका उपाय, र दीर्घकालीन आर्थिक लाभ सुनिश्चित गर्नुपर्नेछ ।
निष्कर्ष
नेपालले बेल्ट एन्ड रोड इनिसिएटिभमा बिना कुनै शर्त पूर्ण सहभागिता जनाउनु आवश्यक छ । यसले देशलाई आर्थिक, भौतिक, र रणनीतिक दृष्टिकोणले फाइदा पुर्याउँछ । नेपालको विकासका लागि चीनजस्तो शक्तिशाली साझेदारसँग सहकार्य गर्नु अपरिहार्य छ । अहिलेनेपालले ढिलाइ गर्दा चीनसँगको सम्बन्ध कमजोर हुने सम्भावना छ । समयमै सही निर्णय गरेर नेपालले बीआरआईको माध्यमबाट समृद्ध नेपालको निर्माण गर्नुपर्छ ।
