हेटौँडा : बागमती प्रदेशसभाको हिउँदे अधिवेशनमा प्रदेश सभाको ५ वटा बैठक मात्रै सम्भव भयो । चैत २० गते रातीबाट प्रदेश सभाको हिउँदे अधिवेशन अन्त्य गरिएको हो । विशेषगरी दलहरु बीच बजेट माथिको विवादमा सहमति हुन नसक्दा सत्तापक्षले हिउँदे अघिवेशन नै अन्त्य ग¥यो । प्रदेशसभाको हिउँदे अधिवेशन संसदीय प्रक्रिया र मर्यादाका हिसाबले अत्यन्त कमजोर रहन गयो । २ महिना चलेको हिउँदे अधिवेशनमा न सभामुखले संसदीय विधि र प्रक्रिया कायम गरे । न प्रदेश सभा सदस्यहरुले मर्यादा पालन गर्न सके ।
गत माघ १८ गतेबाट सुरु भएको हिउँदे अधिवेशन अन्तर्गत माघ २३ मा २, माघ २४ मा १ र माघ २६ मा २ वटा बैठक बसे । उक्त बैठकमा संसदीय मर्यादा विपरितमा घटना भइरहे । प्रदेश सभालाई रुलिङ गर्न बसेका प्रदेशसभाका सभामुख भुवन कुमार पाठकले न त्यसलाई रोक्न सके । न नै संसदीय विधि प्रक्रिया अनुसार बैठक चलाउन सके । चैत १९ मा प्रदेशसभाको हिउँदे अधिवेशनको बैठक आव्हान भयो । प्रदेश सभा बैठक बस्न सक्ने अवस्था नरहेपछि २ पटक बैठक सरियो । समय निर्धारण भए अनुसार न बैठक चल्यो, न नै सभामुख पाठकले संसदीय मर्यादाको ख्याल गरे । सभामुख पाठकले आव्हान गरेको बैठकसमेत चलाउन सकेनन् । संसदीय मर्यादा विपरित बैठक नचलाई सभामुख पाठकले अधिवेशन अन्त्यको सूचना जारी गरे भने सोही अनुसार प्रदेश सभा सदस्यहरुलाई पत्राचार समेत गरे ।
परिदृश्य–१
प्रदेशसभा विशेषतः नीति निर्माणको थलो हो । नागरिकका माग र आवश्यकताबारे सरकारलाई ध्यानाकर्षण गराउने स्थानका रूपमा प्रदेश सभालाई लिने गरिन्छ । तर त्यस विपरित प्रदेशसभा दलहरुको मागदावी सम्बोधन तथा अनुमोदन गराउने स्थानका रुपमा विकास भएको देखिन्छ ।
जसका कारण प्रदेश सभा बैठक दलहरुको बन्धक बनेको छ । दलहरुको अनुकूलतामा प्रदेशसभाको बैठक सञ्चालनको निर्णय हुने अवस्था बनिरह्यो । जसमा सभामुख पाठकले पनि मर्यादित भूमिका निर्वाह गर्न सकेनन् । प्रदेश सरकारको सिफारिसमा चैत २० गते राति ११ः५९ बजेबाट प्रदेशसभाको अधिवेशन अन्त्य गरिएको छ । गत माघ १९ मा आव्हान गरिएको प्रदेशसभाको अधिवेशन बैठक सुरुवाती चरणबाटै दलहरुको स्वार्थपूर्तिको मैदानको रुपमा देखिएको थियो । उक्त बैठकमा विषयगत समितिमा छलफल भई प्रतिवेदन तयार भएका चार विधेयकलाई पारित गर्ने कार्यसूची थियो । सोहीअनुसार चैत १९ गते १ बजेका लागि बैठक बोलाइयो । तर, बैठक बस्ने अवस्था बनेन ।
संसदीय विधि प्रक्रिया अनुसार निर्धारित समय भन्दा २ घण्टासम्म बैठक नचले सूचना टाँस गरेर बैठक स्थगित गर्नुपर्छ । उक्त विषयमा पनि सभामुख पाठकले मर्यादा कायम गर्न सकेनन् । २ पटकसम्म सारिएको चैत १९ गतेको बैठकको सूचना समय भन्दा एक घण्टा ढिलोगरी टाँस गरिएको थियो । चैत १९ गते बिहान ९ बजेदेखि साँझ ७ बजेसम्म चलेको सर्वदलीय छलफलले कुनै निष्कर्ष निकाल्न नसकेपछि दिउँसो १ बजे बोलाइएको प्रदेशसभा बैठक अपरान्ह ४ बजे बोलाउने गरी ४ बजे नै सूचना गरिएको थियो । ४ बजे आह्वान गरेको बैठक साँझ ६ बजेसम्म संचालन गर्नुपर्ने संसदीय प्रक्रिया र मर्यादा रहेको छ । तर, सभामुख पाठकले सर्वदलीय बैठक र कार्यव्यवस्था परामर्श समितिको बैठक एकै पटक सन्चालन गरे । बैठकमा सहमति जुट्न नसकेपछि ४ बजे आह्वान गरेको बैठक ६ बजेसम्म पनि चल्न सकेन ।
सभामुख पाठकको नेतृत्वमा चलेको सर्वदलीय र कार्यव्यवस्था परामर्श समितिको बैठक ७ बजेसम्म चल्यो । समय निर्धारणको २ घण्टामा प्रदेश सभा बैठक चलाउने वा रोक्ने विधि विपरित सभामुख पाठकले साँझ ७ बजे बैठक स्थगितको सूचना जारी गरे । उक्त सूचनामा चैत २० गते दिउँसो १ बजेसम्मका लागि प्रदेशसभाको बैठक स्थगित गरिएको थियो । दलहरु चैत २० गते बिहान ८ बजे नै प्रदेश सरकारले अधिवेशन अन्त्यको निर्णय गरेसँगै सभामुख पाठकले दिउँसो १ बजेका लागि बोलाएको बैठक बस्न सकेन । अधिवेशन राती ११ः५९ बजेबाट अन्त्य गर्ने निर्णय भएको थियो । तर, दिउँसो १ बजेका लागि आव्हान गरिएको बैठक सभामुख पाठकले चलाउन चाहेनन् । संसदीय प्रक्रिया र मर्यादा हेर्ने हो भने उक्त बैठक सभामुख पाठकले चलाउनु पर्ने थियो । संसदीय प्रक्रिया र मर्यादा अनुसार प्रदेश सभा बैठक बस्न नसकेपछि सूचना टाँस गरेर स्थगित गर्नुपर्ने हुन्छ । तर, उक्त बैठक स्थगित नै नगरी सभामुख पाठकले अधिवेशन अन्त्यको सूचना प्रकाशन गरेका थिए भने सोपछि मात्र अधिवेशन अन्त्य गरिएको थियो ।
परिदृश्य २
समितिमा पठाउन प्रक्रियामा पठाइएको विधेयकलाई सभामुख पाठकले सोझै पारित गरेका थिए । सभामुख पाठकले माघ २६ मा बसेको बैठकमा एक संशोधन विधेयकलाई सोझै पारित गराएका थिए । संशोधन प्रक्रियाका लागि विषयगत समितिमा पाठाउने गरी स्वीकृति प्रदान गर्न प्रक्रिया अघि बढाइएको प्रदेश खेलकुद विकास संशोधन विधेयक सोझै सभाबाट पारित गराएका थिए । अघि बढेका प्रक्रिया रोकेर सभामुख पाठकले सो विधेयक पारित गराएका थिए । सो विधेयकसँगै अन्य चार विधेयकलाई संसदीय समितिमा छलफलका लागि पठाउन स्वीकृति प्रदान गरेको थियो ।
परिदृश्य ३
प्रदेशसभाको गत असोज १८ बाट आव्हान भएको प्रदेश सभा बैठकमा नियमावली र अभ्यास विपरीत गतिविधि भएका थिए । एक साताको अवधि निर्धारण गरी प्रदेश सभा सदस्यलाई सूचना गर्नुपर्ने अभ्यास छ । तर प्रदेशसभा सचिवालयबाट गत माघ १८ को बैठकका लागि १५ गते मात्र सूचना गरिएको थियो । यस विषयमा प्रमुख प्रतिपक्षी दल नेकपा माओवादी केन्द्र संसदीय दलका नेता शालिकराम जम्कट्टेलले व्यवस्था माथिको हस्तक्षेप गरेर संसदीय अभ्यास विपरित ३ दिनको समयमा संसद अधिवेशन आव्हान गरिएको बताए । संसदीय अभ्यासमा एक साताको समय निर्धारण गरेर संसद् अधिवेशन आव्हान हुनुपर्नेमा तीन दिनमा बोलाउनु व्यवस्थामाथिको प्रहार भएको उनको टिप्पणी थियो ।
परिदृश्य–४ (सभामुखको अनुमति बिना रोष्ट्रम यात्रा)
गत माघ २३ गतेको बैठकमा विशेष समयको कार्यसूची नहुँदै प्रदेश सभा सदस्य तीर्थ लामाले आफ्ना धारणाहरु राखेका थिए । लामाले बैठक सुरु हुनासाथ कार्यसूचीमा प्रवेश गर्नुअघि नै आकस्मिक समय मागेर धारणा राखेका थिए । संसदीय अभ्यासमा आकस्मिक समयमा आसनबाटै उठेर धारणा राख्ने गरिन्छ । तर, प्रदेश सभा सदस्य लामालाई सभामुखले केही विशेष विषय भए राख्न अनुमति दिएलगत्तै उनले रोस्ट्रममा चढेर आफ्ना धारणा राखेका थिए । सो क्रममा उनले १० मिनेट धारणा राखेका थिए । सो गतिविधि रोक्न समेत सभामुख पाठकले सकेका थिएनन् ।
परिदृश्य–५ (मन्त्री सम्बोधन चल्दै गर्दा प्रश्न)
माघ २३ गतेको बैठकमा विधेयक पेस गरेर प्रदेश सभा सदस्यहरुले उठाएका प्रश्नको जवाफ दिन रोस्ट्रम चढेका मन्त्री ३ मिनेटसम्म उभिन बाध्य भए । जुन संसदीय अभ्यास विपरित घटना हो । उक्त बैठकमा सभामुख पाठकले युवा तथा खेलकुद मन्त्री मीनकृष्ण महर्जनलाई प्रदेश खेलकुद परिषद् ऐनलाई संशोधन गर्न बनेको विधेयकमाथिको छलफलमा उठेका प्रश्नको जवाफ दिन रुलिङ गरेका थिए । रोस्ट्रममा पुगेका मन्त्री महर्जन सदन सुरु भएको १५ मिनेटसम्म पनि बैठक कक्षमा प्रवेश नगरेका कारण राप्रपाका प्रदेश सभा सदस्यहरुले आकस्मिक समय माग्दा केहीबेर होल्ड हुनप¥यो । संसदीय अभ्यासका क्रममा नियमापत्तिबाहेक अन्य विषयमा सांसदहरुले आकस्मिक समय लिने अभ्यास छैन । तर, संसदीय दलको बैठक बसिरहँदा नपर्खिएको भन्दै मन्त्री बोल्दै गर्दा होल्ड गराइएको थियो ।
परिदृश्य–६ (स्वास्थ्य मन्त्रीको जवाफ यातायात मन्त्रीबाट)
माघ २३ गतेको बैठकमा मदन भण्डारी स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठान ऐन २०७६ लाई संशोधन गर्न बनेको विधेयक संसद्मा पेस भएको थियो । सोही दिनको दोस्रो बैठकमा उक्त विधेयकमाथि छलफलको कार्यसूची थियो । कार्यसूचीअनुसार स्वास्थ्य मन्त्री किरण थापाले विधेयक पेस गरेका थिए । तर, विधेयकमाथिको छलफलका क्रममा भने मन्त्री थापा उपस्थित थिएनन् । दुई छोरोको विवाह भएका कारण उनी संसद् बैठक छोडेर भक्तपुर हिँडिसकेका थिए । जसका कारण उनको मन्त्रालयको तर्फबाट विधेयक माथिको छलफलमा प्रदेशका श्रम रोजगार तथा यातायात मन्त्री प्रेमभक्त महर्जनलाई जिम्मेवारी थमाइएको थियो ।
परिदृश्य–७
यता संसदीय अभ्यास विपरित माघ २४ गतेको बैठकमा प्रस्तावरहित ढंगबाट विशेष समयको कार्यसूची निर्धारण गरिएको थियो । सभामुख पाठकले सो बैठकमा प्रस्ताव नै नराखी कार्यसूचीमा विशेष समय निर्धारण गरेका थिए । विशेष समयमा निर्वाचन क्षेत्रलक्षित प्रदेश सभा सदस्यहरूले धारणा राख्नुपर्ने सर्त गरिएको थियो । उक्त विषयमा प्रदेश सभा सदस्यहरूले संसदीय अभ्यासविपरीत सभामुखले काम गरिरहेको आरोप लगाएका छन् । सभामुखले व्यवस्था र प्रदेश सभा सदस्यहरूको भूमिकालाई कमजोर पर्ने तथा सीमित घेरामा राख्ने गरी काम गरेको बताएका थिए । २४ गतेको बैठकमा धारणा राख्दै प्रदेश सभा सदस्य रामकुमार पहाडीले प्रदेश सभा सदस्यहरूको भूमिका खुम्च्याउन खोजेको आरोपसमेत लगाएका थिए ।
संसदीय प्रक्रिया र मर्यादाका बारेमा गम्भिर छु : सभामुख पाठक
प्रदेशसभाका सभामुख भुवन कुमार पाठकले प्रदेशसभाको प्रक्रिया र मर्यादाका विषयका गम्भिर रहेको बताएका छन् । पछिल्लो सयम प्रदेश सभा सदस्य र प्रदेश सभा सदस्यलाई जिम्मेवार बनाएर चलाउने काममा आफू सचेत भएर अघि बढेको उनले बताए । चैत २० को घटनामा प्रदेश सभा बैठक चल्ने वातावरण नरहेपछि बैठक नबसेको उनले बताए । सचिवालय पूर्णरुपमा तयार रहेपनि सत्तापक्ष र प्रतिपक्षी दल बीच सहमति नबनेपछि बैठक चल्न नसकेको उनको भनाई छ ।
‘संसदमा बुहमत सरकारको छ । सरकारबाट कोही पनि सहभागी नहुने भएपछि बैठक चलाउने अवस्था पनि हुँदैन ।’ उनले भने, ‘संसदका विषमय सरकार पनि जिम्मेवार हुन्छ । सरकार र प्रतिपक्षीसँगको समन्वयमा बैठकका विषयहरु अघि बढ्छन् । मैले स्वतन्त्र र तथष्ट भएर संसदका गतिविधिहरु संचालन गरेको छु । लगातार ११ घण्टासम्म छलफल गर्दा पनि प्रदेश सभाको बैठक चलाउने विषयमा सहमति हुन सकेन । प्रदेशसभामा सतापक्ष र प्रतिपक्षी दुवै गैरजिम्मेवार ढंगबाट प्रस्तुत भएको महशुस भएको छ ।’
विगतका केही घटनाहरुबाट सिकेर प्रदेश सभा सदस्यको मर्यादा कायम गर्नेगरी अघि बढेको सभामुख पाठकले बताए । प्रदेश सभामा हुने अमर्यादित घटना नियन्त्रण गर्न कार्यव्यवस्था परामर्श समितिमा छलफल गरेर विषयहरु अघि बढाउन काम भएको उनले बताए । केही छिटपुट घटना बाहेक अन्य विषयमा समस्या नरहेको उनले बताए ।
